Rusya Federasyonunda kırsal kesimde yaşayanlar, toplam nüfusun yaklaşık dörtte birini oluşturmaktadır. Rusya, son dönemde uygulamaya koyduğu tarımsal üretim politikası uygulamaları ile, küresel tarım ihracatından aldığı payı, % 0,3 ten %1,7’nin üzerine çıkarmayı ve ithal ikameci politikaların da etkisiyle küresel tarım ithalatındaki payını % 1,8 den %1,7 seviyesine düşürerek dış ticaret açığını 1 milyar doların altına indirmeyi başarmıştır. Ülke, son 3 yıldır 60 milyar dolara yaklaşan dış ticaret hacmiyle tarım sektöründe küresel piyasa dinamikleri açısından önemli bir aktör konumuna ulaşmıştır. Küresel Gıda Güvenliği Endeksinde 2016 yılında 48’inci sırada yer alan Rusya, özellikle son 10 yıllık dönemde ulaştığı tarımsal performans ile 24’üncülüğe yükselmiştir. Bu başarıyı getiren politikalar şu şekilde özetlenebilir:
İTHALATI AZALTMAYA YÖNELİK POLİTİKALAR
Rusya’da 2014-2016 yılları arasında ciddi şekilde hissedilen ekonomik kriz, ülkede bir takım sistemsel değişiklikleri de beraberinde getirmiştir. Bu kapsamda; entegre ve yüksek teknolojili ithal ikameci projelerin desteklenmesi ve sektörde yeni korumacı önlemlerin alınması öngörülmüş ve önemli tutarda bir kaynağın aktarıldığı ithalatı azaltma yerli üretimin arttırma politikalarını destekleyici bir uygulama planı oluşturulmuştur. Bu plan sürecinde ithal yasağı da uygulayacak kadar agresif bir yerli tarımsal üretimi arttırma politikası uygulamasını sürdürmektedir.
ULUSAL PROGRAMLAR VE UYGULAMALAR
I-) Tarımsal Kalkınma Kamu Programı
Rusya’da tarım politikaları ve sektörel stratejiler uzun dönemli bir kamu programı çerçevesinde yürütülmektedir. Bu program, ülkenin tarım politikaları ile destekleme uygulamalarına esas teşkil eden 4/07/2012 tarihli Hükümet Kararnamesiyle ihdas edilmiştir. Kısa adıyla “Tarımsal Kalkınma Kamu Programı”, olarak anılan programın iki temel hedefi vardır;
Ana Hedefler: Gıda güvenliğinin sağlanması, ithalatın azaltılması, tarım ürünlerinde rekabet gücünün artırılması.
Nicel Hedefler: Tarımsal üretimin, ihracatın ve sektörde sabit yatırımların belirlenen oranlarda artırılması; tarımsal hasılanın belirlenen hedeflere çıkarılması.
“Tarımsal Kalkınma Kamu Programı”, dönemsel ihtiyaçlara ve mali imkânlara göre yıllar itibarıyla revize edilen, her biri beşer alt program olacak 2 temel program olarak planlanmıştır. Bu uygulamalar ile tarımsal kalkınmada ana odak noktası olarak belirlenen ve “agro-endüstri tesisler” olarak adlandırılan tarımsal işletmeler desteklenmektedir.
A ) Tarımsal İşletmelerin Geliştirilmesi Alt Programı;
1- İthalatın Azaltılması: Bitkisel hayvansal üretimde ve gıda ürünlerinde belirlenen üretim hedeflerini sağlayıp ithalatın azaltılması,
2- Yatırımların Artırılması: 3,6 trilyon ruble (yıllık asgari 400 milyar ruble) tutarında kredi kullanımını sağlayacak uygun şartların tesis edilmek suretiyle tarımsal işletmelere yönelik yatırımların artırılması,
3-Tarımsal İşletmelerin Teknik Modernizasyonu: Traktör ve hasat makinesi kullanımının ve işletmelerin modernizasyonunun desteklenmesi suretiyle teknik dönüşümün sağlanması,
4- İhracatın Artırılması: “Tarım Ürünleri İhracatı” Federal Projesi kapsamında 2030 yılına yönelik 45 milyar dolarlık bir ihracat hedefi belirlenmiştir. Bu kapsamda; yeni pazara giriş stratejileri belirlenmek, ihracat odaklı bir dağıtım altyapısı oluşturmak ve katma değerli ürün zinciri yaratmak suretiyle belirlenen ihracat hedefine ulaşmak,
5- Destekleme Sisteminin Oluşturulması ve Kırsal İşbirliğinin Geliştirilmesi: Uygulanan federal proje kapsamında KOBİ girişimcisi olarak tarım sektörüne giren kişi sayısının belirlenen oranda arttırılması ve çiftçi kuruluşları ile tüketici kooperatifleri de dahil olmak üzere KOBİ’lerin tarımsal gelişiminin sağlanması amaçlanmıştır.
Belirlenen bahse konu 5 ana eksen çerçevesinde Tarımsal İşletmelerin Geliştirilmesi Alt Programı kapsamında 2019 yılında toplam 3,1 milyar dolar tutarında bir destek sağlanmıştır.
B ) Tarımsal İşletmelerin Geliştirilmesine Yönelik Koşulların Sağlanması Alt Programı
1- Dijital Tarım: Dijital teknolojilerin ve platform çözümlerinin, “Dijital Tarım” ulusal platformunda oluşturulan “Tek Pencere” endüstriyel veri sistemiyle birlikte kullanıma açılmak suretiyle tarımsal işletmelerin dijital dönüşümünün sağlanması,
2-Toprak Islahı: Ar-Ge faaliyetlerinden de yararlanarak su erozyonu, taşkın ve diğer nedenlerle oluşan toprak kayıplarının önlenmesi ve ıslah edilen arazilerde tarımsal üretimin artırılması,
3- Tarımsal İşletmelerin Faaliyetlerini Temin Eden Genel Koşulların Sağlanması: Hayvan hastalıklarına karşı gerekli koruyucu uygulamaların tesisi, Tarım Bakanlığı hizmetlerinin planlı üretime katkı verecek şekilde sunulması ve sektörde işletmelerin makul bir karlılık oranının tesis edilmesi,
4- Tarımsal İşletmelere Bilimsel ve Teknik Destek Sağlanması: Tarımsal üretime konu olan genetik kaynaklarının geliştirilmesi ve korunmasına yönelik gerekli altyapı imkânlarının sağlanması,
5- Veterinerlik ve Bitki Karantina Denetimleri: Rosselkhoznadzor (Veterinerlik hizmetleri ve Bitki Sağlığı Federal Servisi) tarafından yerine getirilen kontrol ve denetim faaliyetlerinin etkin ve yeterli bir seviyede sağlanmasını sağlamak.
Belirlenen bahse konu 5 ana eksen çerçevesinde bu alt program kapsamında 2019 yılında toplam 1,1 milyar dolar tutarında bir destek sağlanmıştır.
II- Destek Uygulamaları Programı
1- Yurtiçi Fiyat İstikrar düzenlemesi; Tarımsal ürünlerin fiyatları belirlenen fiyat bandının altına veya üstüne çıkarsa hükümet müdahale alımı yapabilir veya satabilir. İthalat veya ihracata kısıtlamalar getirilebilir.
2- Çıktıya Dayalı Ödemeler; Pazarlanan hayvancılık ürünleri için çıktıya dayalı ödemeler, bölgesel bütçelerden gelir. Ayrıca federal ve bölgesel hükümetler tarafından ortak finanse edilen süt için ulusal bir ödeme vardır.
3- İmtiyazlı Kredi Uygulaması; Kısa ve uzun vadeli tarımsal yatırımlar için, ticari bankalardan ve devlet tarafından kredi veren bankalarca mali tazminat ile birlikte, hükümet tarafından sabitlenen düşük faiz oranlarında (ticari oranlara kıyasla) kredilerin sübvansiyonu. Bu krediler için tarım ürünlerinin ihracatına destek vurgusu ön plandadır. Ayrıca üretim girdilerinin temini için ilave bir dizi sübvansiyon vardır.
4- Alan Ödemeleri; Üretim artışını sağlamak için 2013'te başlatılan destek mekanizması, 2020'de revize edilerek, “telafi edici” ve “teşvik edici” olarak İki yeni sübvansiyon programı olarak uygulamaya konuldu;
Telafi Edici Sübvansiyon; ekim alanı ödemelerini, süt sübvansiyonlarını, ıslah sistemi ile damızlık hayvan üretilmesi desteği, elit tohum sübvansiyonunu, geleneksel alt sektörlere desteği ve tarım sigortası sübvansiyonunu içerir.
Teşvik Edici Sübvansiyon; bölgesel hükümetler tarafından tahıllar ve baklagiller, yağlı tohumlar, keten ve kenevir, açık topraktaki sebzeler, meyveler ve çilekleri (fideler, kurulum ve bakım dahil) içeren eyaletlere göre tanımlanmış bir listeden belirlenen öncelikli alt sektörlere desteği içerir. Ayrıca küçük çiftçiliklerin gelişmesine ve az gelişmiş bölgelerdeki işletmelere ilave destek sağlayabilir.
5- Vergi İndirimleri; Tarım üreticileri, federal vergiler ve sosyal katkı payları üzerindeki geçmiş tarihli olanlarda dâhil, borçların geri ödenmesine ve bir dizi vergi indirimi tavizinden yararlanmaktadır.
6- Bölgesel Destek Ödemeleri; Ülkenin ana tarım politikası çerçevesi olan çok yıllık Tarım Devlet Programı kapsamında uygulanmaktadır. Federal ve bölgesel hükümetler tarafından ortak finanse edilen destek önlemlerine dayanmaktadır ve ortak finansman oranları bölgelere ve ürün öncelikleri önlemlerine göre değişmektedir. Devlet Programında yer alan desteğe ek olarak, bölgeler kendi bölgesel destek önlemlerini uygular ve finanse eder.
7- Kırsal Kalkınma ve Çevre; Kırsal kalkınma ve çevre gibi diğer ekonomik ve sosyal alanlarda yakın zamanda uygulamaya konulan bazı Devlet Programları, tarımın uzun vadeli sürdürülebilir kalkınması için koşulların şekillendirilmesine katkıda bulunmaktadır.
8- Kısa Vadeli ve Yatırım İmtiyazlı Kredi; Bu kapsamda tarım makineleri ve işletme ekipmanlarının düşük maliyetle satın alınmasına yönelik destek hacmi arttırıldı.
9- Nakliye Sübvansiyonu; Demiryolu ile tarımsal ürünlerin taşınmasında ile başlatılan tarife sübvansiyonları genişletildi. Başlangıçta, sadece tahıl taşımacılığı sübvanse edilirken, bu sübvansiyon, sebze ve gübre başta olmak üzere diğer ürünler için de süreç içerisinde genişletilmektedir.
III - TARIMSAL ÜRETİMİ ARTTIRMA PROGRAMI
1- Üretim Alanlarının Arttırılması; Rusya’da ekilen arazi büyüklüğünde 2007 yılına kadar uzun dönemli bir azalış eğilimi gözlemlenmiştir. 2010 sonrası uygulamaya geçirilen ulusal tarım programı vesilesiyle ise ekilen arazi büyüklüğü, ürünlere göre % 10 - 136 oranında arttırılmıştır. 2030 yılı için belirlenen 45 milyar dolarlık ihracat hedefine ulaşılabilmesi için yaklaşık 12 milyon hektarlık yeni arazinin tarımsal faaliyete açılması da öngörülmektedir. Daha sonra ise, 20 milyon hektarlık daha atıl tarım arazisinin üretime açılarak, tarım yapılabilir arazilerin tamamının üretime kazandırılması hedeflenmiştir. Sulanabilir arazilerin toplam tarımsal arazi içerisindeki payının 2008 yılında %2 seviyelerindeyken uygulanan program kapsamında ise bu oranın % 8’e kadar yükseldiği görülmektedir. Ortalama işletme ölçeği 270 hektar (ülkemizde 5 hektar) olup, büyük işletmelerin ortalaması ise 12 bin hektara ulaşmıştır.
2- Verimliliğin Arttırılması; 1990’lı yıllarda ülkeye önemli miktarda girişi yapılan ithal tohumların, Rus milli tarımının gelişimini ciddi biçimde sekteye uğrattığı yönünde sektörde bir kanaat hâsıl oluşması üzerine, Sovyet döneminde başlatılmış olan yerli tohum ıslah çalışmalarına ağırlık verilmiştir. Buğdayda % 100’lük verim artışı ile dünya ortalamasının 3 katına, arpada ise % 60’lık verim artışı ile dünya ortalamasının 2 katına ulaşmıştır. Yerli tohum kullanım oranı % 53- 97 arasında bulunmakta ve bu oranların arttırılmasına çalışılmaktadır. Tarımsal mekanizasyonda % 60 lık yerli üretim payına ulaşılmış ve makina İhracatı % 30 artmıştır. Buğday arpa başta olmak üzere tahıl üretimindeki, yağ bitkileri ve yağ üretimindeki ulaştıkları durum, Ülkemiz gündemine gelen konula itibariyle bilinen konulardır. Bunların dışında da uygulanan politikalarla sadece son beş yılda sera alanları % 40 artmıştır. Domates ve salatalık başta olmak üzere seradaki üretim miktarı % 78 oranında artmıştır. Hayvancılık alanında ise; süt üretiminde sağladığı artış ile dünyada ilk 5 i zorlamaktadır. İnek başına süt üretim ortalamasını 6900 kg a ulaştırmıştır. Peynir, tereyağı, kırmızı et, kanatlı eti ve yumurta üretiminde de önemli artışlar sağlanmıştır. Su ürünleri üretiminde 2016 yılına göre % 60 artış sağlanırken su ürünleri avında kotalar önemli oranda arttırılmış olup, avcılık ve yetiştiricilikten toplam 5,5 milyar dolar ihracat rakamına ulaşmıştır.
Ülkemizde un ve makarna üretiminde önemli kaynak olarak gördüğümüz Rusya, bu alanlarda da yerli üretim politikası çerçevesinde yerli un ve makarna fabrikaları kurma çabalarını hızlandırmıştır. Rusya’da un ve makarna üretimi için bazı Türk firmalarının, fizibilite çalışmalarında belli aşamaya geldiği de görülmektedir.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Rusya tarımda uzun vadeli, hedefi net programlar yaparak ve titizlikle uygulanmasıyla başarılı olmuş hedeflerine ulaşmış görünüyor. Rusya Federasyonu, ithal ikameci yerli tarımsal üretimi arttırma politikası ve uygulamaları ile ülkemiz için sebze meyve ihracatında gün geçtikçe daha da zor pazar olacağı görülüyor. Buğday ithalatı ile un ve makarna üretim ve ihracatı sektöründe de dünyada etkili aktör olarak önemli bir rakibimiz olma yolunda ilerlemesine ilaveten; kırmızı et, damızlık hayvan ve süt ürünlerindeki artışa paralel olarak bunların ihracı için Rusya’nın ülkemiz üzerinde kulisini artacağını da göz önünde tutmamız gerekir.
Önümüzdeki dönem için yine uzun vadeli olarak hazırlanmış program ve düzenlemeler ile Rusya federasyonu için yeni hedefler belirlenirken, aynı zamanda da Sovyetlerden ayrılan devletlerin tarımsal üretim ve pazarlama planlamasını da kendi şemsiyesi altında toplayarak gıda da dünyanın en etkili aktörlerden biri olma hedefi konusunda epeyce mesafe aldığını da belirterek yazımızı noktalayalım.
KAYNAKLAR
*Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi (Rosstat)
*Avrupa istatistik ofisi, eurostat database
*FAO ülke raporları
*Ministry of Agriculture and Food of the Russian Federation
