Türkiye'de 18 yıl önce yürürlüğe giren kanunla teminat altına alınan ıslahçı hakları ile bugüne kadar 2 binden fazla bitkisel ürün koruma altına alındı. Islahçı hakları kapmasında aktif koruması devam eden 1684 çeşidin 935'i tarla bitkileri, 424'ü meyve, 276'sı sebze, 49'u ise süs bitkileri grubunda yer alıyor. Ülkemizde yeni bitki çeşitlerine ait ıslahçı haklarının korunmasına dair iş ve işlemler Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Uygulamalar 2004 yılında yürürlüğe giren 5042 sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun ile bağlı Yönetmelik ve Uluslararası Yeni Bitki Çeşitlerini Koruma Birliği (UPOV) Sözleşmesi hükümleri esas alınarak yapılmaktadır.
Ülkemizde koruma süresi tescil tarihinden geçerli olmak üzere patates, ağaç ve asmalarda 30 yıl, diğer bitki türlerinde ise 25 yıldır. Bir çeşidin koruma altına alınabilmesi için farklı, yeknesak ve durulmuş olması, ayrıca yenilik kriterlerini taşıması gerekmektedir.
5042 sayılı kanunun yürürlüğe girmesini müteakiben ülkemiz 2007 yılında UPOV'a üye olmuştur. UPOV üyeliği ile birlikte ülkemizde bitki ıslahçı hakları uygulamaları UPOV Sözleşmesi ile tam uyumlu olarak yürütülmeye başlanmıştır.
Başvuru dosyaları, Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğüne (BÜGEM) gönderilmektedir. Genel Müdürlükçe alınan başvuru dosyaları BÜGEM'den bir, Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü'nden bir ve Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü'nden (TTSM) bir üye olmak üzere toplam üç kişiden oluşan Başvuru İnceleme Komisyonu tarafından değerlendirilerek karara bağlanmaktadır.
Komisyon marifetiyle başvuru dosyasında sunulan belgelerin doğruluğu ve uygunluğu, başvuru konusu çeşidin yenilik vasfını taşıyıp taşımadığı, başvuru sahibinin başvuru yapmaya yetkili olup olmadığı gibi kriterler incelenmektedir. Başvuru dosyasında herhangi bir eksiklik olması halinde bunun giderilmesi amacıyla başvuru sahibine yazılı bildirim yapılmaktadır.
Başvurusu kabul edilen çeşitler ise Bitki Çeşitleri Bülteni'nde yayımlanmaktadır. Başvurusu kabul edilen çeşitler ise teknik inceleme denemelerinin yapılması amacıyla TTSM'ye gönderilmektedir.
Teknik inceleme denemeleri ülkemizde yapılabildiği gibi CPVO yada UPOV üyesi ülkelerin yetkili otoriteleri tarafından da yapılabilmektedir. Denemelerin yurt dışında devam etmesi halinde, başvuru sahibinin talebi halinde ülkemizde deneme kurulmadan yurt dışında devam eden denemelerin sonuçlanması ve tamamlanmasını müteakiben yurt dışı yetkili otoriteleri tarafından hazırlanan teknik inceleme denemeleri de ülkemizde geçerlilik arz etmektedir.
Teknik İncelemeleri tamamlanan çeşitlerin listesi TTSM tarafından BÜGEM'e gönderilmektedir. BÜGEM söz konusu çeşitlerin ıslahçı hakkı korumalarının karara bağlanması amacıyla Islahçı Hakları Tescil Komitesi'ni oluşturmaktadır.
Komite BÜGEM'den bir, HHGM'den bir, TTSM'den iki, Üniversite'den bir ve ilgili Araştırma Enstitüsü'nden bir kişi olmak üzere toplam altı üyeden oluşmaktadır. Komite marifetiyle çeşitlerin teknik inceleme raporları tekrar gözden geçirilerek koruma altına alınmaya hak kazanan çeşitler belirlenmektedir. Koruma altına alınan çeşitler Bitki Çeşitleri Bülteni'nde yayımlanmaktadır.
Koruma altına alınan çeşitlerin korumalarının devam etmesi amacıyla her yıl ocak ayı içerisinde başvuru sahiplerince yıllık işlem ücretlerinin ödenmesi gerekmektedir. Yıllık İşlem Ücretleri ödenmeyen çeşitlerin korumaları sonlandırılmaktadır.
Bu durumda ise başvuru sahiplerinin koruması sonlanan çeşitlerin Bitki Çeşitleri Bülteni'nde yayımını takip eden 6 ay içerisinde mücbir sebep başvurusunda bulunma hakları bulunmaktadır. Mücbir sebebin kabul edilmesi halinde ise çeşitlerin korumalarının tekrar geçerlilik kazanması mümkündür.
