Kurban Bayramı'na sayılı günler kala Türkiye'nin birçok noktasından yola çıkan kurbanlık hayvanlar, büyükşehirlere getirilmeye başlandı...
Kurbanlık hayvan hareketlerine 5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ile Diyanet İşleri Başkanlığınca hazırlanan 2023 Yılı Kurban Hizmetlerinin Uygulanmasına Dair Tebliğ kapsamında izin veriliyor. Tebliğ kapsamında kurban satış yerleri, İstanbul'da Kurban Bayramı'ndan 15 gün önce, diğer illerde ise Kurban Bayramı'ndan 1 ay önce hazır hale getirildi, bu tarihten önce kurbanlık hayvan girişine izin verilmedi. İstanbul'a kurbanlık hayvan girişleri 13 Haziran 2023'ten itibaren başladı.
Bu uygulamaların geçmişi, 4/10/2001 tarihli ve 2001/3214 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Kurban Hizmetlerinin Diyanet İşleri Başkanlığınca Yürütülmesine Dair Karar’a dayanıyor. Bu Karar ile ilk defa kurban kesimleri için bir yasal düzenleme hazırlanmış oldu.
Bu Karar’a dayanılarak, 18 Ağustos 2002 tarihinde Resmi Gazetede Kurban Hizmetlerinin Diyanet İşleri Başkanlığınca Yürütülmesine Dair Yönetmelik yayımlanmıştır. Bu yönetmeliğin amacı, dini amaçla veya kurban bayramında ibadet maksadıyla kurban kesmek isteyenlerin kurbanlarını dini hükümlere, sağlık şartlarına ve çevre temizliğine uygun olarak, hayvana en az acı verecek şekilde bizzat kesmelerine veya vekâlet yoluyla kestirmelerine yardımcı olmak, kurban satılacak ve kesilecek yerleri belirlemek, kesim yapacak kişileri eğitmek ve bu konulardaki diğer hususları düzenlemektir. Bu düzenleme öncesi, 2002 yılına kadar tüm şehirlerde mahalle aralarında, köşe başlarında kurbanlık satışı yapılır ve isteyen istediği yerde kurban kesebilirdi.
Bu yönetmelik kapsamında merkezde, Diyanet İşleri Başkanlığı, İçişleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve Türkiye Diyanet Vakfı temsilcilerinden oluşan Bakanlıklar arası “Kurban Hizmetleri Kurulu” oluşturulmuştur. Kurulun görev ve yetkileri kurban kesim işlerinin düzenli bir şekilde yürütülmesi için alınması gereken tedbirlere dair kararları almak, zaman içinde organizasyonlarla ilgili olarak ortaya çıkan aksaklıkların giderilmesi için gereken teşebbüslerde bulunmak ve kurul kararlarının ilgili bakanlık ve kuruluşlarca uygulanışını izlemektir.
İllerde Vali veya görevlendireceği Vali Yardımcısı, İlçelerde Kaymakamın başkanlığında; Müftülük, Sağlık Müdürlüğü veya Sağlık Grup Başkanlığı, Tarım Orman Müdürlüğü, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Müdürlüğü, Belediye ve Türkiye Diyanet Vakfının temsilcilerinden oluşan Kurban Hizmetleri Komisyonu kurulmuştur. İl ve ilçelerde tüm kurban hizmetleri bu komisyon tarafından yürütülmekte.
Her yıl Kurban Bayramından bir ay önce “Kurban Hizmetlerinin Uygulanmasına Dair Tebliğ” yayımlanmakta. 2023 yılı tebliği de 25 Mayıs 2023 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlandı. Yukarıda tanımı yapılmış olan komisyon çalışmalarına başladı.
Kurbanlık Hayvan Arzı ve Kurbanlık Fiyatları
Kurban bayramında; her yıl ortalama 800 bin - 1 milyon büyükbaş ile 2 - 3 milyon küçükbaş hayvan kurbanlık olarak kesilmekte. Kesilen kurbanlık sayısı, bayramın denk geldiği mevsim, mevsim şartları, kurban bayramı tatilinin süresi ve genel ekonomik şartlara bağlı olarak artmakta ya da azalabilmektedir.
Birçok açıklamada, ülkede yaklaşık 1,5 milyon büyükbaş ve 3 milyon civarında da küçükbaş kurbanlık hayvan bulunduğu ifade ediliyor. Kurbanlık arzında herhangi bir sıkıntı yaşanmayacağı söyleniyor. Yine bu açıklamalardan küçükbaş kurbanlık fiyatlarının 5 -15 bin lira, büyükbaş hayvanın ise canlı kilogram fiyatının 150-160 lira arasında olduğunu, kurbanlık hayvan fiyatının bölgelere göre değişiklik gösterdiğini anlıyoruz.
İyi Bir Kurbanlık Hayvan Nasıl Seçilmeli
Kurbanlık hayvan alımı sırasında, hayvanların kulak küpesi ve pasaportuna, başka ilden getirilen kurbanlıkların ise Veteriner Sağlık Raporu’nun olup olmadığına bakılmasını ve bu şartların karşılanmadığı durumlarda hayvanların satın alınmamasını tavsiye ediyoruz.
Satın alınacak kurbanlık hayvanın sağlıklı olmasına dikkat edilmesi önemli. Bu konuda tereddüt yaşanması halinde kurban satış yerlerinde görevli veteriner hekimlerden yardım istenmeli. Kurbanlık almak isteyenler hayvanın pasaportuna bakarak hayvanın yaşını görebilir ve kurbanlık olup olmayacağını anlayabilir. Tarım ve Orman Bakanlığınca hazırlanan "Tarım Cebimde" isimli mobil uygulama üzerinden küpe numarası girilerek kurbanlık hayvanların ırk, cinsiyet ve yaş bilgilerinin sorgulanabilir. Eğer bilgi ve tecrübesi varsa kurbanlığın dişilerine bakarak da hayvanın yaşını kontrol edebilir. Kurbanlık hayvan sağlıklı görünmeli, bakışları canlı olmalı. Tüyler parlak, düzgün ve yatık olmalı. Hayvan 3-5 dakika gözlenmeli, yattığı yerde geviş getiriyorsa rahat ve sağlıklı olduğu değerlendirilmeli.
Deride yara, bere olmamalı. Hasta, zayıf, düşkün, bir veya iki gözü kör, bir veya iki boynuzu kökünden kırık, dili, kuyruğu, kulakları veya memesi kesik, dişlerinin tamamı ya da çoğu dökük hayvanların sağlıklı olmadığı ve kurban olmayacağı bilinmeli.
Kesim Öncesi Nelere Dikkat Etmeli ve Kurbanlık Hayvan Nerede Kesilmeli
Kurbanlık hayvan kesim öncesi 6-12 saat dinlendirilmeli, bu süre içinde hayvana su verilmeli ancak yem verilmemeli. Hayvanların kesimi öncelikle kurban kesim yerlerinde yapılmalı. Kurbanını kendisi kesmek isteyen ehil kişilerce veya kasaplığı meslek edinmiş ya da bu konuda eğitim almış kişiler tarafından, dini kuralların gerektirdiği özel koşullar ile hijyen kuralları dikkate alınarak, korkutmadan, ürkütmeden, en az acı verecek şekilde, bir anda yapılmalı. Kesim öncesi stres yaşayan veya yeterli sürede ve koşullarda dinlendirilmeyen hayvanlardan elde edilen etlerin kalitesi düşük ve bozulma hızının ise yüksek olduğu bilinmektedir.
Onay/Şartlı Onay Almış Gıda İşletme Sayıları (31 Aralık 2022 GGBS Kayıtları)
Köylerde ve belirlenmiş kurban kesim yeri bulunmayan yerlerde, kurban kesmek isteyenler kendi bahçelerinde usulüne uygun tedbirleri alarak ehil kişilerle beraber çevreye zarar vermeden kurbanlarını kesebilirler. Bu konuda kendilerini yeterli hissetmeyenlerin mutlaka yardım almasını tavsiye ediyoruz.
Gerek kurban kesim yerinde gerekse bahçelerde kurban kesim sonrası biriken gübre, çöp ve sakatat ile diğer atık ve artıklar, çevreye zarar vermeyecek şekilde üstü kapalı bir yerde toplanmalı, çevre sağlığı şartlarına uygun olarak bertaraf edilmesi sağlanmalı.
Önce Hijyen
Kurbanlık hayvanların kesim sonrası kanının akıtılması, derinin yüzülmesi, iç organların çıkartılması sırasında gerekli hijyen şartlarına uyulmalı. Karkasın ve tüketilecek organların zemine duvara, gübreye, toz ve toprağa temas etmemesi sağlanmalı. Etlerin parçalanması işlemi paslanmaz çelik masa veya etle temasında sakınca olmayan kolay temizlenebilir malzemeden imal edilmiş tezgâhlarda yapılmalıdır. Kesme parçalama tahtası kullanılacaksa gıda ile temasında sakınca olmayan plastik tercih edilmelidir. Derinin üzerinde veya kanın akıtıldığı ve iç organların boşaltıldığı alanda et parçalama işlemi yapılmamalıdır.
Kesim yapılan ve etlerin parçalandığı alana her türlü uçan ve yürüyen haşere ve kemirgnler ile kedi ve köpek gibi hayvanların girmesine ve kesim bölgesine yaklaşmasına izin verilmemelidir.
Kesim ve parçalamada kullanılan bıçak, satır, tahta ve tezgah en az 82 °C ve üzeri sıcak su ile veya eşdeğer bir etkiye sahip alternatif bir sistem ile dezenfekte edilmeli. Aynı şekilde etle teması olan kişiler içinde el hijyeni için sıcak su, sabun ve dezenfektan madde bulundurulmalı.
Etlerin Muhafazası
Kurbanlık hayvan etinin buzdolabı koşullarında dayanma süresi, kesim kalitesine ve et parça büyüklüğüne göre değişmekle birlikte ortalama +4°C de 5-6 gün, kıymada ise yaklaşık bir gündür. Eğer daha uzun süre saklanması düşünülürse mutlaka derin dondurucuda (-18°C) muhafaza edilmelidir. Kurban etleri mümkünse dondurulmadan önce soğuk bir ortamda dinlendirilerek etin olgunlaşması sağlanmalıdır. Olgunlaşmış etin hazmı kolay ve lezzetinin daha fazla olduğu unutulmamalıdır.
Kurbanlık Hayvan Ekonomisi
Kesilen kurbanlık hayvanların deri ve bağırsaklarının zarar görmemesi için özenle hareket edilmesi ve deri yüzüldükten sonra tuz atılarak korunması sağlanmalı. Kesilen kurbanlıkların kulak küpeleri ve pasaportları, köylerde köy muhtarına veya en yakın Tarım ve Orman Müdürlüklerine teslim edilmeli.
Kurbanlık hayvan pazarının devasa büyüklükte ekonomik boyutu var. Ülkemizde kesilen büyükbaş hayvanların neredeyse ¼ i Kurban Bayramında kesiliyor. Sadece kesilen kurbanlık hayvanların bedeli 2023 yılı rakamları ile yaklaşık 80-90 milyar lira. Bu rakama nakliye, belediye ücretleri, kesimhane, kesimci ve deri ücretlerini de ilave ettiğimizde 3 gün içerisinde dev ekonominin oluştuğu görülüyor.
Kurbanlık Hayvan Kesmenin Dini Boyutu
Kurbanlık hayvan kesme ritüelinin derin dini boyutu var. Bundan dolayı kurban ibadetini sadece hayvan kesmeye indirgememek gerekir.
Kurbanın sosyolojik ve dini boyutu ile ilgili yeterli bilgiye sahip değiliz. Bu yüzden son söz Sosyolog Dr. Ali Şeriati’nin Hacc isimli kitabından:
“Sen de İbrahim gibi kendi İsmail’ini getirmelisin Mina’ya.
Senin İsmail’in kim?
Ancak sen bilebilirsin, başkası değil.
Belki eşin, işin, yeteneğin, gücün, cinsiyetin, statün vs.
Ne olduğunu bilmiyorum, ama İbrahim’in İsmail’i sevdiği kadar sevdiğin bir şey olmalı.
Senin özgürlüğünden çalan, görevlerini yerine getirmeni engelleyen, seni eğlendiren, hakikati duymaktan ve bilmekten alıkoyan, sorumluluk kabul etmektense meşrulaştırıcı sebepler ürettiren ve seni sadece gelecekte senden gelecek yardım için destekleyen ne varsa; işte bunlar onun işaretlerindendir.
Onu arayıp bulmalısın. Eğer Allah’a yaklaşmak istiyorsan, İsmail’i Mina’da kurban etmen gerek.
İsmail’in yerine geçecek koçu (fidye) sen tespit etme, bırak Allah sana yardım etsin ve bir hediye olarak göndersin.
O, koçu ancak bu şekilde kurban olarak kabul eder. Koç ancak İsmail’in bedeli olduğunda kurbandır; yalnızca kurban olsun diye koç boğazlamak ise kasaplıktır.”
Öncelikle bin bir meşakkatle yetiştirdiği o kurbanlık hayvanları pazara sunan yetiştiricilerimizin Mübarek Kurban Bayramını şimdiden en kalbî duygularımla kutluyor, Bayramın milletimize, İslâm âlemine, insanlığa ve yetiştiricilerimize bereket, huzur, barış getirmesini diliyorum.
