Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu 19 Haziran 2024 tarihli ve A/78/L.71 sayılı kararı ile 2025 yılını Uluslararası Kooperatifler Yılı olarak ilan etti. Söz konusu kararla BM, üye devletleri ve ilgili paydaş kuruluşların, kooperatiflerin sosyal ve ekonomik kalkınmaya muazzam katkısını daha da teşvik etmelerini sağlamak için önemli etkinlikler düzenleyecektir. Üstelik BM tarihinde ilk kez bir konuyu ikinci kez uluslararası yıl olarak tekrar gündeme taşımaktadır.
Birleşmiş Milletler, Hindistan, Yeni Delhi'de düzenlenen ICA Küresel Kooperatif Konferansı ve Genel Kurulu'nda 2025 yılı Uluslararası Kooperatifler Yılını (IYC) resmen başlattı. Konferansa 100'den fazla ülkeden katılan delege, kooperatiflerin herkes için refahı nasıl inşa ettiğini tartışarak konferansın dört temel direğine odaklandı. Bunlar: Kooperatif kimliğini yeniden teyit etmek; Destekleyici politikaları etkinleştirmek; Güçlü liderlik geliştirmek ve Sürdürülebilir bir gelecek inşa etmek olarak belirlenmiştir.
Tarım, insanlık tarihi kadar eski bir meslektir. Tarihin her döneminde insanlar beslenmek için üretmek zorunda kalmış, üretmek için de verimli topraklar için sürekli savaşmak zorunda kalmıştır.
Ülkemiz tarımının birçok yapısal sorunları olmakla birlikte geçmişle kıyaslandığında gelinen noktayı küçümsememek gerekir. Bütün kaynaklarımızı en rantabl şekilde kullanarak daha fazla üretmek zorundayız. Arazilerimiz miras yoluyla sürekli parçalanmaktadır. Ülkemizde Ortalama işletme büyüklüğü 68 dekar, Parsel büyüklüğü ise ortalama 6 dekardır.
Avrupa ülkelerinde işletme büyüklükleri yaklaşık 400-500 dekardır. Toplulaştırma çalışmalarının biran evvel bitirilmesi gerekmektedir. Küçük ve çok parçalı arazi üzerinde karlı bir üretimin yapılması mümkün değildir.
Ülkemizde tarımsal nüfusun önemli bir çoğunluğunu oluşturan küçük tarım işletmeleri büyük işletmelerle rekabet etme gibi sorunlarla karşı karşıya kalmaktadır. Bunun için de üreticiler güçlerini birleştirerek örgütlenmek zorundadır. Tarımı gelişmiş bütün ülkelerde örgütlenmenin güçlü olduğu görülmektedir. Bireysel olarak üretim yapan hemen hemen hiç çiftçi yoktur.
Çiftçiler ya bir kooperatife, ya da bir birliğe bağlı olarak üretim yaparlar. İhtiyaç duydukları girdileri, finansmanı veya danışmanlık hizmetini örgütten alırlar. Sözleşmede ne kadar ürün taahhüt ettiyse onu üretip örgüte verir. Tarımsal ürünlerde hemen hemen ürünün tamamı örgütler kanalıyla pazarlanır. Yeni kooperatif veya birlik kurulacaksa ona örgütün Merkez Birliği karar verir ve denetimini de onlar yapar. Aslında biz ahilik teşkilatı ile STK dedikleri yapıya çok uzak değiliz. Bu konularda sistemi oturtamamışız.
Tarımsal Örgütlenme içinde sayısal anlamda en çok kooperatif modeliyle örgütlenme olduğunu görmekteyiz. Türkiye'de sayısal olarak 4-5 milyon ortağı bulunan tarımsal kooperatifler çeşitli alanlarda faaliyet göstermesine rağmen, yeterince etkili değildirler. Avrupa ülkelerinde tarımsal kooperatiflerin pazarlamadaki payı %50 - 100 oranlarında iken ülkemizde %1 - 10 arasındadır. Tarımda üretici örgütleri sayı olarak fazla olmasına karşın idari ve mali açıdan güçlü değildir. Görev ve fonksiyonlarını tam olarak yerine getirememektedirler. Üretici örgütlerinin etkin olması, idari ve mali yönden güçlendirilmesi ve doğru yönetilmesi için gerekli tedbirlerin alınması gerekir.
Örgütlenmenin etkin olmaması, Tarımda üretim planlamasını engellemekte, Pazarlama sorunlarına, aşırı fiyat dalgalanmalarına ve gelir istikrarsızlığına neden olmaktadır. Böylece, tarladan markete 4-5 kata varan fiyat artışları görülmektedir. Çiftçiler maliyetine, hatta bazen maliyetin altına ürününü elden çıkarırken, tüketiciler de makul fiyatlarla ürün tüketememektedir.
Kooperatifler ve diğer çiftçi örgütleri ekonomik olarak piyasaya girmeli, ürün alıp satarak hem iç, hem de dış piyasayı düzenlemeli, üreticiye ucuz girdi temin etmeli, soğuk hava depoları, ürün işleme ve paketleme vb. tesisler kurmalı ve ürünlere katma değer kazandırmalıdır.
28 Ocak 2025’de Ticaret Bakanlığının koordinasyonunda dört Bakanlığın katılımıyla 2025 Kooperatifler Yılı açılışı yapıldı. Ticaret Bakanlığınca; Kooperatifçilik konusunda üniversite öğrencileri arasında kısa film yarışması, Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu (TFSF) iş birliği ile “Kooperatifçilik” konulu fotoğraf yarışması,“2025-2029 Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı” Çalıştayı düzenlenmiştir.
“2025-2029 Yılları Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı” taslağında; Kooperatiflerin finansal açıdan güçlendirilmesi ve finansmana erişiminin kolaylaştırılmasının sağlanması, Mevcut yasal altyapı ve uygulamaların kooperatifçiliğin güncel ihtiyaçları doğrultusunda geliştirilmesi, Kooperatif ortaklarının, yöneticilerinin ve personelinin profesyonelleştirilmesine ve kooperatiflerin kurumsal kapasitelerinin arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılması, Güncel kooperatifçilik uygulamaları takip edilerek iyi kooperatifçilik örneklerinin ekonomik, sosyal ve çevresel ihtiyaçlar doğrultusunda ülkemize uyarlanarak kooperatif girişimciliğinin yaygınlaştırılması, Kooperatifçiliğin etkin tanıtımının yapılarak farkındalık sağlanması ve kooperatifçilik imajının güçlendirilmesi, Kooperatiflere ilişkin daha sağlıklı veri toplanması, işleyiş ile ilgili işlemlerin gerçekleştirilmesinde bilgi sistemlerinin kullanılması, kooperatiflerin uluslararası standartlara uygun şekilde sınıflandırılmasının sağlanması konuları hedef olarak belirlenmiş, belirlenen hedefler için eylem planları hazırlanmaktadır.
"2025 Uluslararası Kooperatifler Yılı Açılış Töreni" ne katılan Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, "Tarımsal Örgütlere yaklaşık 419 Milyon Lira hibe verdiklerini, Tarımsal üretimin en önemli parçasının kooperatifçilik olduğunu, küçük aile işletmelerinin bir araya gelmesi için kooperatifçiliğin "biçilmiş kaftan" olduğunu, kooperatiflerin derecelendirmesine yönelik çalışma yaptıklarına dikkati çekerek, bu kapsamda 105 örgütü "birinci derece tarımsal örgüt" ilan ettiklerini, 2025 yılı için hazırlanan "Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planıyla kooperatiflerin daha sürdürülebilir, güçlü ve verimli çalışmalar yürütmesini sağlayacaklarını söyledi.
2012 Yılında açıklanan Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı çerçevesinde 1163 Sayılı Kooperatifler Kanununda 21/10/2021 tarihinde bazı önemli değişiklikler yapılmıştır.
Bu değişikliğe göre:
1-Koopeartif Yöneticilerine Zorunlu Eğitim Sertifikası getirilmiştir.
2-Genel Kuruldan sonra devir teslim esasları belirlenmiştir.
3-Denetçilerle ilgili hususlar belirlenmiştir.
4-Dış Denetim uygulaması getirilmiştir.
5-Üst Örgütlenme zorunluluğu getirilmiştir.
6-Bakanlık Temsilcisi bulundurma hususları belirlenmiştir.
7-Pozitif Ayrımcılık sağlanarak Ortakların çoğunluğu, Kadınlardan veya Engellilerden Oluşan kooperatifler, Tescil ve ilana tabi ücretler ve Ticaret Odası aidatlarından muaf tutulmuştur.
8- Kooperatif Bilgi Sistemi (KOOPBİS) uygulaması başlatılmıştır.
9- Genel Kurullara Elektronik ortamda katılma hakkı verilmiştir.
2025 Uluslararası Kooperatifler Yılından tarımsal anlamda beklentilerimiz:
1-“2025-2029 Yılları Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı” nın yürürlüğe girmesiyle belirlenen hedeflere ulaşılması,
2- Çiftçi örgütlerinin ihtiyaca cevap verecek şekilde kurumsal yapılanmasının sağlanması,
3-Türkiye’deki tarımsal örgütlenme yapısının yeniden masaya yatırılarak sürtüşmeleri önlemek için yetki ve sorumlulukların yeniden belirlenmesi, çiftçinin tek bir kaynaktan işlemlerini yapar hale gelmesinin sağlanması,
4-Kooperatifler ve diğer çiftçi örgütlerinin ekonomik olarak piyasaya girmesi, ürün alıp satarak hem iç, hem de dış piyasayı düzenlemesi, üreticiye ucuz girdi temin etmesi, soğuk hava depoları, ürün işleme ve paketleme vb. tesislerin kurulması ve ürünlere katma değer kazandırılması,
5-Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde eskiden olduğu gibi Çiftçi Örgütlenmesiyle ilgili bir Genel Müdürlüğün kurulması, Kooperatiflere uygulanan üretim, depolama ve işleme tesislerine yönelik geçmişte uygulanan “Ortaklar Mülkiyetinde Kooperatif Projeleri ”ne benzer projelerin uygulanması,
6-Merkez Birlikleri güçlendirilerek Merkez Birliklerinin bünyesinde Kooperatif kuruluşları, denetlenmeleri ve tescil işlemlerinin daha kolay hale getirilmesi,
7-Her türlü üretimin planlanması konusunda Bakanlığın çiftçi örgütleri ile koordineli bir şekilde çalışmasının sağlanması, gerekirse Merkez Birlikleri düzeyinde strateji ve planlama biriminin oluşturulması,
8-Küçük ölçekli kooperatifleri daha güçlü hale getirmek için ilçe bazlı büyük kooperatiflere dönüşmesinin sağlanması,
9-Kooperatif Bankası kurularak finansa erişiminin kolaylaştırılması,
10-Makine-ekipman desteklemelerinde kooperatiflere öncelik verilmesi ve Kooperatiflerin Ortak Makine Kullanım organizasyonunun sağlanması,
11-Hibe ve destekleme uygulamalarında müracaatların kolaylaştırılarak çiftçi örgütlerine ek puanlar verilmesi,
12-Çiftçi örgütleri arasında kurulan ulusal ve uluslararası bir ağ ile iş birliklerinin güçlendirilmesi,
13- Bakanlığın yürüttüğü kayıt ve yayım hizmetleri vb. faaliyetlerin örgütlerce yapılmasıdır.
Sonuç olarak: “Ülkemiz Tarımsız, Tarımımız Kooperatifsiz Kalkınamaz”
Devlet kural koyucu, destekleyici ve denetleyici olmalıdır.
Mehmet TAŞAN
Ziraat Yüksek Mühendisi
Emekli Genel Müdür
