Biz veteriner hekimler şimdiye kadar gerek hayvan sağlığı gerek çevre sağlığı açısından böcekleri ve asalakları nasıl azaltırız, nasıl etkisiz hale getiririz kısmıyla uğraştık...
Hiç aklımıza bunların bir gün yenebileceği, un, makarna ya da atıştırmalık bir şeyler olabileceği düşüncesi gelmemişti. Şu günlerde birilerinin çıkıp bunları insanlara daha farklı nasıl yedirelim, daha değişik nasıl pazarlayalım kaygısı içinde olduğunu bir makalede okuyunca şaşkınlığım büsbütün arttı.
İsmail Hakkı TEKİNER adlı araştırmacı ve arkadaşlarının hazırladığı bir derlemede bu konuyu detaylı anlatmaktaydı. Verilen bilgiye göre;
“Böcek tüketimi (entomofaji), dünyada özellikle bazı Afrika, Asya ve Güney Amerika ülkelerinde geleneksel beslenme yöntemi içerisinde sayılmakta ve halen en az iki milyar insanın diyetinin bir parçasıdır ve şu anda 1900'den daha fazla böcek türü gıda olarak kullanılmaktadır. Yenilebilir böceklerin 2018 yılındaki pazar büyüklüğü, 400 milyon doların üzerindedir. Böcek endüstrisi, 2025 yılına kadar da 1.4 milyar doların üzerinde bir büyüme hedeflemektedir. Dünyada tüketilen böcek türleri kın kanatlılar (%31), tırtıllar (%18), karıncalar (%14), çekirge ve cırcır böcekleri (%13)’dir. Avrupa ve Kuzey Amerika dışında birçok ülkede böcekler lezzetli besinler olarak kabul görmektedir” deniliyordu.
Okudukça daha da ilgimi çekti. Makalenin devamında şöyle anlatılıyor;
“Yenilebilir böcekler, ekmek, atıştırmalıklar, makarnalar, barlar, kekler, meyve suları gibi yaygın olarak tüketilen gıda ürünlerinde toz şeklinde gıda bileşeni olarak kullanılabilir. Örneğin, şu anda, cırcır böceği (Kriket) tozu dünyanın birçok yerinde iyi bilinir ve erişilebilir hale gelmiştir. Kriket tozu içeren ürünlerin kabul edilebilirliği ise batı ülkelerinde artış göstermektedir. FAO 2015 yılı raporu ile Avrupada da yenilebilir böceklere karşı ilginin arttığı görülmüştür. Özellikle, Fransa, yenilebilir böcekler ile ilgili çalıştaylar, sergiler ve seminerler düzenlemiştir.
Londra ve Paris’te bulunan lüks restoranların menüsünde böcekler yer almaya başlamış ve ünlü şefler böceklerden lezzetli yemekler yapmışlardır. Japonya’nın böcek ihracatı 2 katı kadar artmıştır. ABD'de özel sektör, protein çubukları, un ve kurabiyeler gibi kriket unu temelli ürünlerin geliştirilmesine çok fazla ilgi göstermektedir. Avrupa'da ise cırcır böceklerinin yanı sıra sarı un kurdu (Tenebrio molitor), küçük un kurdu (Alphitobius diaperinus) ve göçmen çekirge (Locusta migratoria) gibi böcekler daha çok pazarlanmaktadır. Örneğin, Hollanda'da evcil hayvan veya balık yemi olarak kullanılmak üzere böcek üreten şirketler, katı hijyen önlemleri uyguladıkları insan tüketimine uygun böceklerin yetiştirilmesi için özel üretim hatları kurmuşlardır. Aslında böcekler, besin kaynağı olmaları dışında, insanlara başka değerli ürünler de sağlarlar. Örneğin, arılar yılda yaklaşık 1.2-milyon ton ticari bal sağlarken, ipekböcekleri 90 bin tondan fazla ipek üretmektedir.
Yine kabuklu bitler (Hemiptera takımı) tarafından üretilen kırmızı boyar pigment karmin, gıda, tekstil ve ilaçları renklendirmek için kullanılmaktadır. Bunlardan başka böceklerin zıplamasını sağlayan kauçuk benzeri bir protein olan resilin, elastik özelliklerinden dolayı tıpta damar ve arterleri onarmak için kullanılmıştır. Diğer tıbbi uygulamalar arasında kurtçuk tedavisi yanında bal, propolis, arı sütü ve arı zehiri gibi arı ürünlerinin travmatik veya enfekte yara ve yanıkların tedavisinde kullanımı yer almaktadır.
Esasen, batı dünyası böcekleri genellikle “gıda dışı” maddeler olarak kabul etmekte olup, yasal otoriteler insan diyetine eklemenin önünde önemli kültürel engeller ile karşılaşmaktadır. Örneğin, yakın zamana kadar Avrupa ülkelerinde böceklerin insan gıdası olarak üretimi ve ticareti yasak tutulmuştur. Dünyada böcekler farklı şekillerde hazırlanır ve tüketilir. Örneğin, cırcır böcekleri pişirildikten sonra bütün olarak yenebilirken, un kurdu larvaları kaynatıldıktan sonra ve bütün olarak tüketilebilir.
Böcekler kurutulabilir, öğütülebilir ve daha sonra ekmek, makarna ve sosis gibi farklı gıdaları nütrisyonel bakımdan zenginleştirmek için eklenebilir. Bazı bölgelerde öldürdükten sonra, kurutmadan taze olarak da gıda ürünlerine eklenmektedir. Örneğin, burger gibi işlenmiş gıdalar, taze yemek kurtlarının sığır etine bütün olarak eklenmesiyle hazırlanabilir ve son olarak protein veya yağları eksüde edilerek çeşitli gıdalara katkı amaçlı konulabilir. Batı toplumlarındaki böcekleri bütün olarak tüketmek konusunda isteksizlik nedeniyle böcek temelli un, granül ve macunlar böceğin gizlendiği alternatif ürünler şeklinde sunulmaktadır. Ayrıca böceklerden protein, yağ, kitin, mineral ve vitamin elde etmek ve onları diğer gıdalarda katkı olarak kullanmak da mümkündür.
Ayrıca yenilebilir böceklerde, tropomiyosinin, çapraz reaktif alerjen olduğu onaylanmıştır. Alerjen moleküllerin ısıl işlemlere ve enzimlerle sindirime dirençli oldukları görülmektedir. Yalnızca çok özel koşulların kullanılması yenilebilir böceklerin IgE-reaktivitesini ortadan kaldırabilir. Alerjik reaksiyon riski böceklerin yetiştirilmesiyle ilgilenenler ve kabuklulara alerjisi olanlar için yüksektir. Son çalışmalar Çin'deki gıdalara karşı gelişen anaflaktik şokların %18'inin böcek tüketimi sonucu olduğunu göstermektedir.
Sonuç olarak dünyada birçok böcek türünün oldukça değerli ve güvenli bir gıda maddesi olarak değerlendirilebileceği ileri sürülmektedir. Genel olarak insanların zararlı kabul ettikleri böceklerle ilgili dünyada ve İslam dünyasında görüş birliği bulunmamaktadır. İslam kaynaklarına göre yalnızca çekirge helallik açısından farklı bir konuma sahiptir. Hanefi ve Hanbeli mezheplerine göre çekirgeler hariç her türlü haşeratın ve karada yaşayan diğer eklembacaklıların tüketimi helal görülmemektedir. Benzer şekilde, batı toplumlarında da böcek yeme fikri iğrenç bulunmaktadır. Ancak, böcek ve böcek ürünlerinin hayvan yemi olarak kullanılması konusunun etik veya helallik açısından ilgili otoritelerce değerlendirilmesi faydalı olacaktır. Bu sebeple, etik açıdan ele alındığında da bazı çevrelerin gıda yetersizliği veya açlık sorununa çözüm olarak “böcek tüketin” demesi toplumların genelinde gayri-ahlaki ve aşağılayıcı algılanmaktadır.” deniliyordu.
Anlaşılan biz böcekleri insan ve hayvan sağlığında ya da başka yararları açısından zaten kullanırken, niye doğrudan yemeye çalışacağız ki?
Çünkü size bir önceki yazımda belirtmiştim. Güya dünyadaki insan sayısı ileride 9 milyara ulaşınca gıda krizi yaşanacak ve bu çok düşünceli, yardımsever batılı zenginler de “biz bu sorunu nasıl aşalım” derdinden böyle çözüm yolları arar olmuşlar. Buna çocuklar bile güler. Tek dertleri insan neslini yok etmek ve bunun yanında da ceplerini doldurmak. İnsan sağlığı, adam gibi yaşatıp-yaşatmak kimin umurunda!
Ben söylüyorum; akıllarını şeytanca fikirlerle meşgul edeceklerine, gerçek insan gibi davransınlar, batıda israf edilen gıdaları azaltsınlar da onları o zaman görelim. Bakın dünya ne hale geliyor. Elimizdekini adaletli bir biçimde paylaşsak zaten ek projelere, sıra dışı ürünler bulup üretmeye gerek kalmaz. Kan dökmeden, başkalarının vebalini almadan kardeşçe yaşar dururuz şu fani dünyada. Ama öyle değil! Anlaşılıyor ki tüm dünyaya helal haram demeden daha pek çok yeni ürünler dayatılacak. Bunları cici cici ambalajlar, lezzetli yiyecekler hazırlayarak süslü süslü insanlarla bizlere pazarlayacaklar. Ardından da “ne kadar sağlıklı besleniyoruz, değil mi!” diyecekler.
Sakın bu oyuna gelmeyelim. Devamlı uyanık olalım. Sürekli araştırıp, en doğrusunu birbirimizle paylaşalım. Aksi halde ne yediğimizi bileceğiz, ne de sağlıklı kalacağız.
Kaynak :
· İsmail Hakkı TEKİNER, Gülşah DARAMA, Bahar ÖZATİLA, Hasan YETİM. Beslenme Ve Gıda Teknolojisi Yönünden Yenilebilir Böcekler. Academic Platform Journal of Halal Lifestyle 2022, 4(1), 18-29 DOI: 10.53569/apjhls.1111684
