Bitkisel ve hayvansal üretimde, insan ve hayvan gücü kullanılarak yapılan tarımsal işlerin, modern alet ve makinelerle yapılması, bunların tasarımı, üretilmesi, onarımları, etkin bir şekilde kullanılmaları ve pazarlanmalarını içeren üretim tekniğine Tarımsal Mekanizasyon diyoruz...
Türkiye’de Tarımsal Mekanizasyon, pahalı olan tarımsal girdiler arasında yer almaktadır. Tarımsal Mekanizasyonun girdi olarak tarımındaki payı %40-45 oranındadır. Türkiye’de, son yıllarda tarımsal mekanizasyon alanındaki gelişmeye rağmen, mevcut makinelerin ekonomik kapasitede çalıştırılamadığı ve ekonomik süreler içerisinde yenilenemediği görülmektedir.
Türkiye şartlarında tarımsal işletmelerin sahip oldukları arazilerin sınırlı olması, yeni bir makine almak için yeterli sermayelerinin bulunmaması, makinenin kullanımı için yeterli teknik bilgiye ve eğitime, makinenin rutin bakım ve onarımını yapmak için yeterli atölye donanımına sahip olmamaları nedeniyle, işletmelerin tek başlarına pahalı ve karmaşık yapılı bir tarım makinesini satın alması çok zordur.
Finans sıkıntısı çeken ve makine satın alamayan küçük işletmelerin ihtiyaçlarının, makine sahibi olan işletmelerin sahip oldukları makinelerin atıl mekanizasyon kapasitelerini değerlendirmek amacıyla, atıl tarım alet ve makinelerini diğer işletmelerin hizmetine sunması veya kullandırmasına Ortak Makine Kullanımı denilmektedir. Ortak makine kullanımının temel niteliği, makinelerin daha rasyonel kullanılması ile makinesi olmayan işletmelerin makine ihtiyacını karşılamak ve makine sahibi olan işletmelerin makine girdilerini daha ekonomik hale getirmektir.
Ortak makine kullanımının faydalarını şu şekilde sıralayabiliriz:
1- Makine sahibi işletmeler kendi işlerini bitirdikten sonra atıl kalan kapasitelerini, ücret karşılığı diğer işletmelerde kullandırarak maddi gelir sağlarlar,
2- Arazi ya da sermaye yetersizliği nedeniyle makine satın alamayan işletmeler de, makine kullanım imkânına kavuşurlar,
3- Ortak makine kullanımı sayesinde, makinenin işleyeceği alan artar ve böylece birim alana düşen makine masrafları azalır,
4- Aynı makinenin kullanımı sürekli aynı operatörün kontrolünde olduğu için, operatör daha verimli bir şekilde çalışır,
5- İşlenecek alanın artması sonucunda, makinelerin hizmet ömrü daha kısa zamanda sona ereceğinden, bunların yerine yeni ve daha gelişmiş makineler satın alınabilir,
6- Makinelerin daha sık yenilenmesi ile tarım makineleri sektörünün de gelişmesine destek sağlanır.
Tarımda ortak makine kullanımında çıkabilecek muhtemel sakıncaları da şu şekilde sıralanabilir:
1- Belirli bir bölgede aynı zamanda, aynı özellikteki işler yapıldığından, iş zamanında makine her an hazır olmayabilir,
2- Makine parkının yeterli olmaması ya da ortak sayısının makine kapasitesinin üzerinde olması durumunda, makine kullanımında sıra sıkıntısı yaşanabilir,
3-Makinelerin bilinçsiz ve sorumsuz kişilerce kullanılması durumunda, makinelerin arıza yapma riski yükselir,
4- Ortakların kişiliklerinden kaynaklanan bazı anlaşmazlıklar ortaya çıkabilir.
Tarımda ortak makine kullanım modelleri, devlet makine parkları ve bireysel örgütler olmak üzere iki ana başlık altında toplanabilir. Ayrıca, bireysel örgütler, komşu yardımlaşması, tarım makineleri müteahhitliği, tarım makineleri ortaklıkları, tarım makineleri kooperatifleri ve makine birlikleri olmak üzere beş ana grupta da toplamak mümkündür.
A) Devlet Makine Parkları:
Geçmişte birçok yeni teknolojilerin yaygınlaşmasında veya bitki hastalık ve zararlılarıyla yapılan toplu mücadelelerde kullanılan bu yöntem zamanla işlerliğini yitirmiştir. Devlet makine parklarındaki personelin memur zihniyetiyle hareket etmesi nedeniyle işler daima beklenilen süratle yapılamamıştır. Zamanında yapılmadığı takdirde, verimde düşüklüğe neden olan tarımsal işler, yavaş işleyen bu model nedeniyle çoğu zaman beklenen faydayı sağlayamamıştır.
B) Sivil Toplum Örgütü Ortak Makine Kullanımı:
Şahısların bir araya gelmesiyle oluşan sivil toplum örgütlerinin oluşturduğu ortak makine kullanım modelidir. Sivil toplum örgüt ortak makine kullanımı; komşu yardımlaşması, tarım makineleri müteahhitliği, tarım makine ortaklıkları, tarım makineleri kooperatifleri ve makine birlikleri olmak üzere beş alt grupta toplanabilmektedir.
Ülkemizde ortalama işletme büyüklüğünün küçük olması nedeniyle, tarımsal üretimimize katılmış bulunan makine kapasitesi tam olarak ve verimli bir şekilde kullanılamamaktadır. Ülkemiz şartlarında Ortak Makine organizasyonlarının başarısına etkili faktörlerin başında özellikle kırsal kesimde iletişim imkânlarının yaygın olarak kullanılmaması gelmektedir. Diğer yandan mevcut tarım alet ve makineleri ve traktör imalat sektörümüz nispeten küçük işletmelere göre yönlendirildiği için en uygun ortak makine büyüklüklerinin ve üye sayılarının araştırmalar sonucu belirlenmesi gerekmektedir. Çiftçilerimizin, bu tür organizasyonları finanse edebilecek düzeyde bulunmaması veya en azından bu zihniyette bulunmaması nedeniyle devletimizin bu konuda verdiği teşvikler, sübvansiyonlar gibi tedbirler ile desteklemesi devam etmelidir.
Türkiye’de tarımsal mekanizasyon, makine parkı ve traktör gücü açısından gelişmiş ülkeler düzeyine erişmemiş olsa da, her geçen yıl artarak belirli bir düzeye gelmiş bulunmaktadır. Ortalama işletme büyüklüğünün küçük olması nedeniyle, mevcut tarımsal mekanizasyon kapasitesi tam ve verimli bir şekilde kullanılamamaktadır. Atıl mekanizasyon kapasitesinin üretime katılması, gerek bireysel ve gerekse ülke ekonomisi açısından önem kazanmaktadır. Konuya bu açıdan bakıldığında ortak makine kullanımı, kapasite kullanım oranını artırabilecek bir düzenleme olması nedeniyle üzerinde önemle durulması gereken bir konudur.
Ülkemizde 2007 yılında Tarım Bakanlığınca başlatılan makine-ekipman destekleme uygulaması ile tarımsal mekanizasyonun geliştiğini söyleyebiliriz. Bu süreçte hibe destekli yüz binlerce makine-ekipman alımı gerçekleşmiştir. Bir yandan Çiftçilerimiz yeni teknolojiye kavuşurken diğer yandan da Tarım Makinaları İmalat sektöründe ciddi kapasite artışı sağlanmış ve Tarım Makinaları ihracatı ilk sıralara gelmiştir. Ancak başta traktör olmak üzere birçok makinede atıl kapasite oluşmaya başlanmıştır. Bunun önlenmesi ve ortak makine kullanımının yaygınlaştırılması için örnek bir ortak makine kooperatifi veya birliği tüzüğü hazırlanarak pilot illerde uygulamanın başlatılması gerekmektedir. Halen devam eden Makine Ekipman destekleme uygulamalarında her ilin öncelikleri göz önünde bulundurularak bireysel taleplerden ziyade Kooperatif, Birlik gibi Çiftçi Örgütlerinin taleplerine öncelik verilmelidir. Aksi takdirde hibe destekleri, atıl kapasiteyi daha da artırmış olacaktır.
