Kırsal alanda yaşayan insanların sosyal ve ekonomik düzeyini ve hayat kalitesini artırma faaliyetlerine Kırsal Kalkınma diyoruz. Genelde Kırsal alandaki temel ekonomik faaliyetler tarım etrafında şekillendiğinden, kırsal hayatı şekillendiren ana sektör tarımdır. Kırsalda tarımsal faaliyetlerle birlikte geleneksel el sanatları, kırsal turizm, arıcılık, su ürünleri, gibi faaliyetler de ele alınması gereken konulardır. Dolayısıyla kırsal kalkınma bölgesel ve yerel kalkınmanın ana unsurudur.
Kırsal Kalkınma Projelerinin büyük bir kısmı hibe, bir kısmı da kredi şeklinde ulusal ve uluslararası kaynaklarla desteklenmektedir. Kırsal kalkınmaya yönelik verilen destekler çok fazla sayıda Kurum veya Kuruluş tarafından, birçok farklı başlık altında yürütülmektedir.
KIRSAL KALKINMA FAALİYETLERİ YÜRÜTEN KURULUŞLAR:
1) Tarım Reformu Genel Müdürlüğü:
Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı Mülga Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü (TEDGEM) tarafından 2005 Yılında 16 İlde pilot olarak başlatılan Köy Bazlı Katılımcı Yatırım Projesi ve 2006 Yılında 65 ilde başlatılan Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı (KKYDP) ile başlangıçta tarımsal sanayiye yönelik işleme, depolama ve paketleme tesisleri ile basınçlı sulama sistemlerine %50-75 oranında hibe desteği verilmiştir. Daha sonraki yıllarda iki proje birleştirilerek 81 ilde uygulamaya konulmuştur.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığının 2011 Yılında yeniden yapılanmasıyla Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğünün (TEDGEM) kapatılmasıyla Tarım Reformu Genel Müdürlüğüne devredilen Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı (KKYDP) kapsamında Kırsal Kalkınma Projelerine hibe desteği uygulaması devam etmektedir. Bugüne kadar yapılan yatırımlarda 16.596 projeye hibe desteği sağlanmış, bu projelere toplamda 4.79 milyar TL hibe desteği sağlanmış, 10,38 Milyar TL tutarında yatırım faaliyete geçerek 119.783 kişilik istihdama katkı sağlanmıştır. Ayrıca 298.539 tarımsal makine ekipman alımı için 2,03 Milyar TL hibe desteği verilmiştir. Toplam Kırsal Kalkınma Desteği 6,82 Milyar TL’dir.
Bunun yanında Kırsalda Uzman Eller Projesi kapsamında; 2020-2023 yılları arasında 2.124 projeye 358,4 Milyon TL hibe desteği verilmiş ve 435 Milyon TL tutarında yatırım faaliyete geçmiştir.
2) Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu:
2007 Yılında kurulan Kurumun temel görevi, Avrupa Birliği ve uluslararası kuruluşlardan sağlanan kaynakları da kapsayacak şekilde, kırsal kalkınma programlarının uygulanmasına yönelik faaliyetleri gerçekleştirmektir. TKDK tarafından destek sağlanan hayvancılık işletmelerinin ve işleme tesislerinin tamamında AB standartlarında üretim yapılmakta olup, yatırımların tüm süreçlerinde söz konusu AB standartlarının varlığı kontrol edilmekte ve izlenmektedir. Kurum, 29 Ağustos 2011 tarihinde IPARD Programını uygulamak üzere Avrupa Komisyonu tarafından akredite edilmiştir.
IPARD destekleri, Hayvancılık, İşleme ve Pazarlama, Çiftlik Faaliyetlerinin Çeşitlendirilmesi, Tarım-Çevre ve Organik Tarım ana başlığında, 16 farklı konuda 42 ilde yatırımcılar tarafından hazırlanan projelerin TKDK tarafından onaylanmasını müteakip, yatırım öncesi ve sonrasında gerçekleştirilen düzenli kontroller sonucunda hibe şeklinde ile verilmektedir.
2011 yılından itibaren IPARD-I ve II Programı kapsamında; Toplam yatırım tutarı 3,5 milyar Avro olan 25.207 proje yatırıma dönüşmüştür. Bu yatırımlara yaklaşık 1,8 milyar Avro hibe desteği verilmiş, 94.300 istihdam sağlanmasına katkıda bulunmuştur. IPARD-3 Programı 81 ilimize yaygınlaştırılmaktadır.
3) Hayvancılık Genel Müdürlüğü:
Damızlık Düve Alım Desteği Projesi: Program 2017 yılında Bakanlığımızca yetiştirici bölgesi olarak belirlenen illerde ve mera, iklim yapısı, yetiştirici kültürü uygun diğer illerde uygulanmakta iken 2019 yılında 81 ilimizi kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Program kapsamında; 2018-2021 döneminde 372 üreticinin 5.915 baş gebe düve alımı ve 794 baş dişi dana alımına toplam 22,9 Milyon TL destek ödemesi yapılmıştır.
4) Orman Genel Müdürlüğü:
Murat Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi (IFAD-OGM): IFAD desteği ile Elazığ, Bingöl ve Muş İllerinin Murat Nehri havzasında kalan bölümünde uygulanan proje 30 Haziran 2022 tarihinde tamamlanmıştır. 2013 yılından bugüne kadar 160 milyon TL IFAD Kredi Finansmanı, 42 milyon TL Devlet Katkısı olmak üzere toplamda 202 milyon TL harcama yapılmıştır. Proje bedellerinin %80’i vatandaşa hibe olarak verilmiş, kalan %20’lik kısım ise faydalanıcılar tarafından karşılanmıştır.
Çoruh Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi (JICA-OGM): Toplam bütçesi 6,2 milyar Japon yeni olan proje 2012-2021 döneminde Artvin, Bayburt, Erzurum illerinde uygulanmıştır. Proje 2021 Aralık ayı itibarıyla tamamlanmıştır.
ORKÖY Projesi: Orman köylülerine ve onların kurdukları Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerine verilen kredinin %20’si hibe, geri kalan %80’i ise faizsiz olarak verilmektedir. 2003-2023 döneminde, 266 bin aileye reel olarak 14,5 Milyar TL ORKÖY desteği sağlanmıştır. Toplam nüfusu 7 milyondan fazla yaklaşık 23 bin orman köyü kapsamındaki (köy, mahalle) yerleşim yerinde, önemli bir kısmı hibe olmak üzere, yaklaşık 11 bin aileye ve orman köylerinde kurulmuş Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerine destek verilmektedir. Destek kapsamında; süt sığırcılığı, koyunculuk, arıcılık, tıbbi ve aromatik bitki üretimi, seracılık, mantar yetiştiriciliği, güneş enerjisiyle su ısıtma sistemleri, güneş enerjisinden elektrik üretimi sistemleri, orman köylüsü ev kadınlarına mikro kredi halinde verilen destekler, mantolama, kat kalorifer sistemi, köy evleri elektrik iç tesisatı gibi sosyal destekler sağlanmaktadır. 2001 - 2022 yılları arasında; 293 Kooperatif projesine 1 Milyar 100 milyon lira ORKÖY desteği sağlanmıştır.
5) Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Diğer Destekleri:
Düşük Faizli Tarımsal Krediler: Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş. (TCZB) ve Tarım Kredi Kooperatifleri (TKK) aracılığıyla kullandırılan düşük faizli kredilerdir. Banka tarafından tarım kredilerine uygulanmakta olan cari faiz oranlarından, kredi konuları itibari ile Kararda belirtilen oranlarda indirim yapılmak ve kredi üst limitleri aşılmamak suretiyle 28 farklı konuda tarım kredisi kullandırılmaktadır. Sıfır faizli kredi uygulaması ile Hayvancılık sektöründe 2010-2022 döneminde 2,2 Milyon üreticiye toplam 66,9 Milyar TL faizsiz kredi kullandırılmıştır.
Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Desteği (EYDB): Tarımsal yayım ve danışmanlık hizmeti sunmak üzere başvuru yapan; 608 serbest tarım danışmanları ile ziraat odası ve üretici örgütleri tarafından 1.018 tarım danışmanı ile 61.458 tarımsal işletmeye hizmet sunulmuş ve her bir tarım danışmanı için 52.000 TL Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Desteklemesi (TYDD) ödemesi yapılmıştır.
6) Ticaret Bakanlığı:
Kooperatiflerin Desteklenmesi Programı (KOOP-DES): Öncelikli olarak kuruluş, işleyiş ve denetimleri Ticaret Bakanlığınca gerçekleştirilen, ortaklarının çoğunluğunu kadınların oluşturduğu ve kadın emeğini değerlendirme amacı güden kooperatifler başvurabilmektedir. Kooperatiflerin Makine ve/veya ekipman ile ilgili mal alımlarına, demirbaş eşya niteliğindeki yatırım malı alımlarına, ürünlerin tanıtımı ve pazarlanmasına ilişkin fuar katılımlarına, nitelikli personel istihdamlarına destek verilmektedir.
7) Aile Ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı:
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu Destekleri: 3294 Sayılı Kanun kapsamında ihtiyaç sahibi vatandaşlara yapılan aile yardımı, barınma yardımı gibi ayni ve nakdi yardımların yanı sıra Gelir Getirici Proje Destekleri de uygulanmaktadır. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma (SYD) Vakıflarının kendi kaynakları ile geri ödemeli olarak proje destekleri verilebilmektedir.
8) Çevre, Şehircilik Ve İklim Değişikliği Bakanlığı:
Köylerin Altyapısının Desteklenmesi Projesi (KÖYDES): KÖYDES Projesi, 2005 yılında kırsalda yaşayan vatandaşlarımızın içme suyu ve yol ihtiyaçlarını gidermek amacıyla başlatılmıştır. Sonraki yıllarda küçük ölçekli sulama (2010 yılı itibariyle) ve atık su hizmetleri de (2011 yılı itibariyle) projeye dahil edilerek hizmet alanı genişletilmiştir.
Katı Atık Programı Projesi (KAP): Büyükşehir belediyeleri ile belediyelerin/birliklerin en uygun ve ekonomik şekilde atık yönetimi yatırımlarını yapmaları Çevre, Şehircilik Bakanlığı ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından desteklenmektedir.
9) Sanayi Ve Teknoloji Bakanlığı:
KOSGEB: Girişimcilik Destekleri, KOBİ Finansman Destekleri, İŞGEM/TEKMER Destekleri, Mikro ve Küçük İşletmelere Hızlı Destek Programı, Rehberlik ve Danışmanlık Hizmetleri gibi destekler dolaylı olarak kırsal kalkınmaya katkı sağlamaktadır.
Kalkınma Ajansları: Ülkemiz çapında 26 düzey 2 bölgesinde faaliyet gösteren 26 kalkınma ajansı, yörelerinde ekonomik ve sosyal gelişmişlik farklılıklarının en aza indirilmesi ve bölgelerinin küresel düzeyde rekabet güçlerinin artırılması amacıyla faaliyetler gerçekleştirmektedirler. Sosyal Gelişmeyi Destekleme Programını (SOGEP) yürütmektedirler. Kalkınama Ajansları vasıtası ile tarım ve kırsal kalkınma alanına giren destekler de sunmaktadırlar.
Bölgesel Kalkınma İdareleri: Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Doğu Anadolu Projesi (DAP), Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) ve Konya Ovası Projesi (KOP) BKİ Başkanlıkları toplamda 43 ili kapsayan sorumluluk alanlarında faaliyet göstermektedir.
10) Yerel Yönetimler:
Büyükşehir Belediyelerinin Tarım ve Kırsal Kalkınma Destekleri:Tarım arazilerinin ve suyun verimli kullanılması konusunda yapılan çalışmalarla çiftçilerin desteklenmesi, Üreticinin maliyetlerini düşürecek katkılarda bulunularak çiftçilerin ve kooperatiflerin desteklenmesi, çiftçilere yönelik eğitim programları düzenlenmesi ve istihdam alanlarının oluşturulması, Ürünlerin katma değerini artırıcı, turizmi geliştirici girişimlerde bulunulması (tıbbi ve sanayi bitkilerinin teşviki, paketleme, pazarlama ve tanıtım gibi), taşıma, nakliye destekleri, kurslar düzenlenmesi, Süs bitkileri, dış mekân bitkileri vb. üretiminin yaptırılarak belediye tarafından satın alınması, bu sayede şehir estetiğinde kullanılan ürünlerin ilk elden hak edilen fiyata alınması, belediyelerin kırsal kalkınma alanında yaptıkları çalışmalardır.
SONUÇ:
Ülkemizde değişik Bakanlıklar ve kurumlar tarafından yürütülen Kırsal Kalkınma ile ilgili benzer projelerin Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu gibi kurumsal yapısı güçlü bir kurum tarafından tek elden yürütülmesi projelerin etkinliğini artıracaktır.
Bölgelerin öncelikleri dikkate alınarak, Proje ve Makine Ekipman desteklemelerinde daha çok çiftçinin yararlanabilmesi için kooperatiflere ve çiftçi örgütlerine öncelik verilmelidir. Böylece atıl kapasite ve israf önlenmiş olacaktır.
Makine ekipman desteği uygulamalarında fiyat dalgalanmalarına sebep olmayacak tedbirler alınmalıdır.
Proje uygulamalarının daha başarılı olabilmesi için, Projelerde danışmanlık yapacak kişi ve kuruluşlar akredite edilip, destek veren Kuruluşların Web sayfasında ilan edilmelidir.
Havza bazında üretim planı ile önceliklerin belirlenip desteklerin bu kapsamda verilmesi gerekir. Sulama imkanı dikkate alınarak bitki deseni seçilmeli ve destekler ona göre yönlendirilmelidir.
Köylerden şehirlere hızlı bir şekilde devam eden göçün tersine çevrilerek gençlerin kırsalda tarımsal üretimde tutacak yatırımlar yapılmalıdır.
Mehmet Taşan
Ziraat Yüksek Mühendisi
Tarım Bakanlığı Emekli Genel Müdür
